Cụ Bạch Thái Bưởi là một nhà tư sản dân tộc tiêu biểu kinh doanh thành công và sự ngưỡng mộ của nhiều người Việt, để lại nhiều bài học đáng học hỏi cho nhiều thế hệ doanh nhân.
Có thể nói cụ Bạch Thái Bưởi (1874-1932) là một trong những doanh nhân thế hệ đầu tiên của Việt Nam mà tôi gọi là “kinh doanh thời 1.0”, cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Cụ là hiện thân của tinh thần dám khởi nghiệp, dám tận dụng thời cơ, dám trao quyền, dám tiếp thu tân thư, dám vận dụng tinh thần yêu nước, dám cạnh tranh đến cùng, dám sáng tạo, dám mở rộng thị trường, dám làm lại từ đầu. Tư tưởng xuyên suốt trong văn hoá kinh doanh là dân quốc phú cường giành lại độc lập.
Một trong những ân huệ của cuộc đời tôi là được kết nối với gia đình cụ Bạch Thái Bưởi, được nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của cụ, đặc biệt là những bài học kinh doanh thành công, thuật lãnh đạo và những phẩm chất của một người lãnh đạo xuất chúng.
Thành công như cụ xưa nay hiếm, đặc biệt lại là kinh doanh thành công trong nghịch cảnh, muôn vàn khó khăn, đất nước bị người Pháp nắm quyền và người Hoa nhiều tiền kinh doanh chèn ép. Từ thực tế đó càng thấy tài lãnh đạo của cụ với những phẩm chất truyền cảm hứng. Cụ Bạch Thái Bưởi kinh doanh đa lĩnh vực, nhiều công ty, chi nhánh, hoạt động nhiều nơi, theo mô hình mà ngày nay người ta gọi là một tập đoàn kinh tế. Thế mới biết tầm lãnh đạo của cụ.
Cụ Bạch Thái Bưởi kinh doanh hàng hải cạnh tranh sòng phẳng với người Hoa và người Pháp
Nhiều phẩm chất của người lãnh đạo thời hiện đại 4.0 cần phải có như tính cách, sức hút, tận tâm, khả năng giao tiếp, năng lực, can đảm, sáng suốt, tập trung, phóng khoáng, thế chủ động, lắng nghe, đam mê, thái độ tích cực, giải quyết vấn đề, các mối quan hệ, tinh thần trách nhiệm, sự vững vàng, kỷ luật tự giác, tinh thần phục vụ, ham học hỏi, tầm nhìn… Càng có nhiều phẩm chất tốt bạn càng dễ dàng dẫn dắt doanh nghiệp của mình đi đến thành công.
Ngay từ thời 1.0 đó, cụ Bạch Thái Bưởi đã có những phẩm chất lãnh đạo tuyệt vời. Trong đó, tôi đã học được 10 phẩm chất của cụ. Lãnh đạo là nghệ thuật gây ảnh hưởng. Lãnh đạo là phụng sự, tập trung, đam mê, trao quyền, tự tin, chính trực, sắc bén, quyết đoán, luôn tiếp thu cái mới, sáng tạo.
Nhà lãnh đạo là người biết đường đi và chỉ đường bằng tầm nhìn, tầm nhìn của nhà lãnh đạo ở đâu, tương lai của doanh nghiệp ở đó. Một nhà lãnh đạo giỏi có tầm nhìn tương lai và biết cách biến ý tưởng của mình thành những thành công trong hiện thực, hơn cả thế, là tầm ảnh hưởng trên bình diện quốc gia của một tầng lớp doanh nhân quý tộc Việt có học thức và thức tỉnh trước vận mệnh, ý thức được số phận dân tộc và muốn dân tộc mình hùng cường độc lập để “dân giầu nước mạnh”.
Mười phẩm chất lãnh đạo truyền cảm hứng đó là: tập trung, đam mê, tầm nhìn, trao quyền, tự tin, chính trực, sắc bén, quyết đoán, minh bạch và đổi mới sáng tạo.
Tập trung
Cụ Bạch Thái Bưởi khởi nghiệp “tả pí lù” buôn ngô, cầm đồ, mở hàng cơm, thu thuế chợ…, và thất bại ngay từ việc buôn ngô ở Hải Phòng. Cụ tìm đường và hướng kinh doanh chủ đạo tạo nghiệp cho mình. Cụ luôn nhìn một bức tranh toàn cảnh, ưu tiên và tập trung vào lĩnh vực mà mình giỏi nhất, mạnh nhất và quy tập những con người giỏi để kinh doanh trong từng lĩnh vực chính kinh doanh vận tải, rồi mua xưởng đóng tầu thay quy trình khép kín, in ấn và khai mỏ. Từng giai đoạn cụ thể cụ đã tập trung vào những lĩnh vực nào kinh doanh nổi bật và thành công để nổi danh như “chúa sông Bắc Kỳ”, “vua tầu thủy Việt Nam” và “vua mỏ nước Việt”.
Đam mê
Dám nghĩ lớn, mơ những giấc mơ lớn. Cụ luôn thích điều cụ làm và làm điều cụ thích với niềm đam mê. Cụ thuê được ba con tầu Phi Long, Phi Phượng và Bái Tử Long, cạnh tranh trực tiếp với người Hoa và Pháp, chinh phục được các con sông Bắc Kỳ, mở ra những tuyến đường mới, mua được xưởng đóng tầu tạo vòng tròn khép kín từ xây dựng đến vận hành và chinh phục được tuyến vận tải bắc Nam và sau này có tới 3 chiếc tầu thủy chạy tuyến ven biển Đông Dương là Bình Chuẩn, Song Giang và Việt Đăng.
Ngoài việc vận tải khu vực châu Á, Bạch Thái Bưởi còn muốn tầu cụ cập bến cảng các nước Âu-Mỹ. Đam mê là bước đầu dẫn đến thành công. Tăng thêm ý chí, thay đổi bản thân và biến điều không thể thành có thể. Với cụ, “Chiến thắng không hiểm nguy, thì chiến thắng không vẻ vang”.
Tầm nhìn
Tầm nhìn của lãnh đạo ở đâu thì tương lai của doanh nghiệp ở đó. Giá trị cốt lõi, tầm nhìn sứ mệnh đưa doanh nghiệp của cụ Bưởi thành công, thắng người Hoa và người Pháp, với khác biệt hoá sản phẩm và dùng yếu tố phi thị trường, đánh vào lòng ái quốc, kêu gọi đồng bào giúp đỡ với những khẩu hiệu “người ta đi tầu ta”, “Người Việt giúp người Việt”.
Doanh nghiệp mạnh thì đất nước mạnh, và cụ chủ trương đóng mới, tự sửa chữa được tầu, mục tiêu chạy sông, rồi chay ven biển, đến các khu vực và cập cảng năm châu. Cụ đặt những mục tiêu cụ thể để đạt tới tầm nhìn vĩ đại của mình.
Cụ dám vứt bỏ để làm lại từ đầu và lao vào lĩnh vực đam mê mới, cạnh tranh mới với sự độc quyền của chính quyền bảo bộ, không chỉ đơn thuần vì lợi nhuận. Trong lĩnh vực mỏ cụ dám cạnh tranh đến thắng với người Pháp. Tư tưởng xuyên suốt trong văn hoá kinh doanh là dân quốc phú cường giành lại độc lập.
Trao quyền
Cụ nói “Ta có tin người thì người mới tin ta”. Phân chia công việc và quyền lực. Lãnh đạo như cụ là một tấm gương yêu quý nhân viên, hiểu và giúp đỡ họ. Cấu trúc công ty phải rõ ràng, chức năng nhiệm vụ, quyền hạn từ đó tin tưởng trao quyền. Cụ dám tin người, dụng nhân như dụng mộc và các hoạt động mỗi chi nhánh đều giao cho những người có năng lực, không nhất thiết phải là người nhà.
Trao quyền đã biến những người bình thường làm được điều phi thường. Ông Nguyễn Văn Phúc không có bằng cấp kỹ sư nhưng có kinh nghiệm kỹ thuật, máy móc, thiết kế, sửa chữa đóng mới. Được cụ tin tưởng và trao quyền, ông Phúc đã nối tầu và đặc biệt, ông đã thiết kế thành công tầu Bình Chuẩn.
Khuyến khích và tin tưởng chính là cách tốt nhất để người lãnh đạo dẫn dắt nhân viên của mình. Đó là cách để bạn tìm hiểu và nắm rõ khả năng của đồng đội mình và thúc đẩy năng suất làm việc của họ lên mức cao nhất.
Tự tin
Nhà lãnh đạo phải tự tin và trở thành chỗ dựa tin cậy của những người khác nhờ khả năng nhìn xa, trông rộng và sự đồng cảm. Cụ còn có cả sự ủng hộ của đồng bào vào “tầu có ống bơ”.
Theo cụ Bạch Thái Bưởi “Mình là người Việt, kinh doanh trên đất nước mình, phục vụ cho đồng bào mình thì cớ sao người Việt Nam lại không ủng hộ.”. Sự tự tin của cụ còn phản ánh tinh thần tự tôn dân tộc mà không phải doanh nhân thành đạt nào cũng có được khiến cho các thế hệ doanh nhân về sau phải kính phục.
“Trong thương mại kinh doanh đường thủy, chúng ta thắng được người Hoa thì chẳng lẽ không thắng được người Tây trong việc khai thác hầm mỏ… Trước đây thắng người Hoa là ta thắng kẻ có nhiều tiền, bây giờ thắng Tây là kẻ có quyền xem sao.”
Trung thực và liêm chính
Cụ luôn lấy chữ tín lên làm đầu. Cụ nói “Tiền mất đi còn có thể tìm lại được, chứ chữ tín mất đi là hỏng việc lớn sau này”.
Trung thực là yếu tố cốt lõi nhất tạo nên sự thành công của doanh nghiệp: Nhân viên phải trung thực với lãnh đạo, công ty phải trung thực với khách hàng. Công ty chỉ có một ông chủ là khách hàng. Như vậy mới cùng thắng và chạm vào cảm xúc của khách hàng nội bộ trong doanh nghiệp và khách hàng ngoài doanh nghiệp. Kinh doanh mới bền vững lâu dài và trường tồn.
Kinh nghiệm lãnh đạo của cá nhân tôi cũng cho thấy nhân viên của tôi sẽ phản ánh đúng những giá trị mà chúng tôi trân trọng ở vị trí người lãnh đạo. Nếu chúng tôi có thể tập trung vào việc trở nên chính trực trong mọi mối quan hệ, thì phẩm chất của chúng tôi sẽ được phản ánh trong hình ảnh và văn hóa doanh nghiệp của chúng tôi.
Phẩm chất lãnh đạo được phản ánh trong hình ảnh và văn hoá doanh nghiệp
Bản năng sắc bén
Nhìn cụ Bạch Thái Bưởi nắm bắt nhanh các cơ hội kinh doanh thì đủ thấy tâm, tầm, tài của doanh nhân này, nghỉ việc để khởi nghiệp và đi bằng đôi chân mình. Cụ chớp lấy cơ hội cung cấp thanh tà vẹt xây đường sắt. Nhanh chóng chuyển qua kinh doanh đường thủy bằng chớp lấy việc hết hạn hợp đồng của đối thủ để thuê 3 chiếc của chính phủ Pháp, bắt đầu kinh doanh vận tải thủy nội địa. lĩnh vực kinh doanh còn mới mẻ và nhiều tiềm năng.
Sau bảy năm kinh doanh, cụ Bạch Thái Bưởi sẵn sàng đủ lực để mua bán và sát nhập nhà máy và tầu của đối thủ để tạo thế dẫn đầu trong nghành vận tải sông biển Bắc Kỳ và mời chủ nhà máy cũ về quản lý công ty cho mình.
Một người lãnh đạo sắc bén công ty sẽ vững bước, đạp lên mọi khó khăn, thành công nhanh hơn. Sắc bén là điều không phải sinh ra đã có, đây là phẩm chất người lãnh đạo tôi luyện được sau nhiều năm lăn lộn trên thương trường. Họ có thể dự đoán trước những biến động thị trường, biết cách xử lý thích đáng nhất bằng nhạy cảm sắc bén của người lãnh đạo.
Quyết đoán
Lãnh đạo cần sự quyết định quyết đoán tại những thời điểm quyết định dù có ít hoặc không có thông tin. Bỏ việc tốt ra kinh doanh khởi nghiệp. Cụ sẵn sàng vào nghề kinh doanh mới toanh với bản thân và cả với người Việt Nam lúc bấy giờ là kinh doanh vận tải sông và vận tải biển với sứ mệnh phục vụ cộng đồng. Mua tầu, nhà máy đóng tầu Pháp để tự chủ khép kín, và có thể chủ động dẫn đầu.
Sau gần 20 năm kinh doanh sông nước, cụ quyết đoán bán hết tầu bè, những tâm huyết của mình cho hãng Sauvage của Pháp khi kinh doanh không còn thuận lợi, trước khủng hoảng tài chính toàn cầu những năm 30, khi cụ đã hoàn thành xong sứ mệnh. Cụ Bạch Thái Bưởi chuyển sang khinh doanh lĩnh vực khai mỏ với sứ mệnh mới.
Trong những tình huống éo le, một quyết định sai nhưng quyết đoán thường mang lại kết quả tốt hơn và đội nhóm vững mạnh hơn về lâu dài, hơn là quyết định nửa vời dù sau đó có được chứng minh là đúng. Nhiều năm sau hay cả chục năm sau người đi theo mới thấy lãnh đạo quyết định đúng tại thời điểm đó, tại hoàn cảnh đó.
Minh bạch
Minh bạch với bản thân, đồng nghiệp, tổ chức, đồng bang và khách hàng. Cụ Bạch Thái Bưởi là một quý tộc Việt, kinh doanh với sự minh bạch, đồng bang quý trọng sự thành tín, đạo nghĩa và ý thức trách nhiệm. Minh bạch là những gì mà người lãnh đại diện cho tổ chức.
Lãnh đạo mang lại niềm tin cho đội nhóm và đồng nghiệp, đó là con người thật 100% của một nhà lãnh đạo, chân chính, tử tế. Lãnh đạo cởi mở, hài hước, vì đều là con người, có đôi lúc lãnh đạo cũng phạm lỗi, nhưng luôn nhiệt tình trong công việc, lạc quan nhìn về phía trước. Năng lực một cách toàn diện nhất và duy trì sự ổn định của tổ chức. Mọi người xung quanh luôn biết rõ họ có thể trông đợi gì từ lãnh đạo. Nhân viên cũng là chính họ nơi công sở, hạnh phúc và lãnh đạo có kỳ vọng gì từ họ và khác hàng hy vọng vào sự minh bạch của tổ chức.
Tư duy sáng tạo
Khách đông, chưa xây kịp tầu mới thì cụ cho nối tầu. Năm 1913, cụ chỉ huy ông Nguyễn Văn Phúc nối tầu Bái Tử Long thêm 7,8m, bằng việc cắt hai đầu và nối thêm khoảng giữa. Năm 1917, cụ lại cho nối dài tầu Yên Bái thêm 7m. Năm 1919, nối tầu Phố Lu thêm 7,2m.
Cụ tạo trải nghiệm mới và tạo giá thành đáp ứng gần nhất với nhu cầu thị trường và sứ mệnh phục vụ đồng bào. Cụ sáng tạo trong xây dựng nhân hiệu và thương hiệu. Cách marketing mix, đặt biệt là marketing truyền miệng, bán hàng hiệu quả, cụ cho viết những bài cáo bạch hay bằng thơ lục bát dễ nhớ, những câu hát sẩm chạm cảm xúc và cách xây dựng thương hiệu kiểu Bạch Thái Bưởi.
Là người Tây học, đón nhận cái mới, cụ luôn khuyến khích trấn hưng thương trường cổ động thực nghiệp, biến tư duy thành hiện thực. Cụ thiết kế những mẫu tầu kiểu dáng quá mới ngày một an toàn, tiện nghi, bắt mắt đến Tây cũng phải phục. Có thể nói cụ Bạch Thái Bưởi là cha đẻ của loại hình ngủ đêm trên tầu thủy du lịch cho những hải trình dài, đặt biệt là tầu Phố Lu hay Bình Chuẩn.
Thị trường luôn vận động không ngừng, tính sáng tạo sẽ giúp công ty có những bước đột phá, thoát khỏi tình trạng bế tắc một cách dễ dàng. Lãnh đạo phải luôn luôn khuyến khích nhân viên của mình sáng tạo. Sáng tạo sẽ giúp doanh nghiệp rút ngắn con đường đi đến thành công.
Vĩ thanh
Với tư cách là nhà lãnh đạo dù mới khởi nghiệp hay đã thành công doanh nhân cần dám mơ lớn, có sứ mệnh để truyền cảm hứng cho những người đi theo thực hiện. Mỗi nhà lãnh đạo phải xác định rõ, truyền đạt rõ ràng mục tiêu, chiến lược, tầm nhìn và giá trị cốt lõi của doanh nghiệp. Nhà lãnh đạo cũng phải luôn nghĩ về tương lai, vun đắp lòng can đảm, tạo đội ngũ tinh nhuệ, luôn tự học hỏi, nắm bắt thời cơ, biến nghịch cảnh nguy cơ thành cơ hội, trong nguy có cơ.
Lãnh đạo cũng phải là chiến lược gia, phác thảo bức tranh lớn toàn cảnh trong tâm trí mọi người để họ luôn làm vì tâm và tình nguyện đi theo. Lãnh đạo phải phụng sự và làm gương. Lãnh đạo truyền cảm hứng và tạo động lực nhiệt tình của cấp dưới để khiến họ vui vẻ thực hiện tầm nhìn. Tin tưởng trao quyền sẽ khơi gợi được sự sáng tạo, gây dựng được niềm tin, sự tự tin và lòng trung thành. Lãnh đạo nên tập trung vào kết quả, tin tưởng người được trao quyền sẽ khuyến khích được những người bình thường làm những điều phi thường. Điều tuyệt vời là các phẩm chất lãnh đạo và thuật lãnh đạo đều có thể học được.
